Косово Республикаһы иҡтисады
| Косово Республикаһы иҡтисады | |
 | |
| Валюта |
Евро (€) |
|---|---|
| Фискаль йыл |
2014 |
| Статистика | |
| ВВП (номиналь) |
7387 млн[1] |
| ППС буйынса ВВП урыны |
150[2] |
| ВВП үҫеше (ППС буйынса) |
2,7 %[2] |
| Иҡтисад йүнәлештәре буйынса ВВП |
ауыл хужалығы: 12,9 % |
| Инфляция (ИПЦ) |
1,8% (2013) |
| Ярлылыҡ сиге артындағы халыҡ |
29,7 % (2011 йыл)[1] |
| Иҡтисади яҡтан әүҙем халыҡ |
1191 630 кеше (2013 йыл, официаль һандар[3] |
| Эшһеҙлек кимәле |
30,9 % (2013)[2] |
| Тышҡы сауҙа | |
| Дәүләт финанстары | |
| Если не оговорено иное, все цифры даны в долларах США | |
Косово Республикаһы — Европаның иң ярлы илдәренең береһе. 1999 йылдан иҡтисадтың тотороҡло үҫеүенә[4] һәм бойондороҡһоҙлоҡ алғандан һуң макроиҡтисади тотороҡланыуға ҡарамаҫтан, Косово иҡтисады албан диаспораһының финанс аҡсаларына һәм башҡа илдәрҙең донор ярҙамына ныҡ бәйле булып ҡала килә. Йән башына килеме һатып алыу мөмкинлеге паритеты буйынса 11900 АҠШ доллары тәшкил итә[2].
Үҫеш буйынса ҙур ярҙам булыуға ҡарамаҫтан, Косово элекке Югославияның иң ярлы төбәге була. 1990-сы йылдарҙағы насар иҡтисади сәйәсәт, халыҡ-ара санкциялар, тышҡы сауҙаға һәм финансҡа һүлпән инеү һәм этник конфликттар былай ҙа көсһөҙ иҡтисадҡа ныҡ зыян килтерә[5].
1999—2007 йылдар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Евро Косовоның төп валютаһы, ул УЛMMIK (UNMIK) һәм дәүләт органдары тарафынан ҡулланыла[6] .Серб динарын илдең төньяғындағы серб халҡы ҡулланыла.
2008 йыл — хәҙерге ваҡыт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
2009 йылда уртаса эш хаҡы бер эш сәғәтенә 2,98 доллар тәшкил итә.
Иҡтисадты Косовоның хәл ителмәгән халыҡ-ара статусы етди ҡаҡшата, был инвестицияларҙы һәм кредиттарҙы йәлеп итеүҙе ҡатмарлаштыра[7].
2002 йылдан Европа комиссияһы йыл һайын Косово тураһында доклад әҙерләй.
Килемдәрҙең байтаҡ өлөшөн сит илдәрҙә йәшәгән кешеләрҙең аҡса күсереүҙәре тәшкил итә (2013 йылда 633 миллион евро)[8].
Хеҙмәт ресурстары һәм мәшғүллек
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Косовоның проблемаһы — 2013 йылда эшкә яраҡлы халыҡтың 30,0 проценты эшһеҙлеге[3]. Дөрөҫ, 2000 йылдар аҙағынан эшһеҙлек кимәле кәмей башлай. 2005 йылда Косовола эшһеҙлек, Косово статистика агентлығының рәсми мәғлүмәттәре буйынса, 39,7 процент, 2010 йылда 45,4 процент тәшкил итә[9].
2013 йылға рәсми мәғлүмәттәр буйынса эшкә һәләтле халыҡ 1 191 630 кеше тәшкил итә, шул иҫәптән эшсе көсө 483 193 кеше (уларҙың 338 364 кешеһе мәшғүл, ҡалғандары эшһеҙ)[10]. Эш менән тәьмин ителгәндәрҙең яртыһы тиерлек дәүләт секторында тупланған. 2013 йылда мәшғүл халыҡ түбәндәгесә бүленә: 31,8 % — дәүләт, йәмәғәт хеҙмәте һәм армия, 13,3 % — дәүләт предприятиелары, 46,7 % — шәхси предприятиелар, 4,3 % — эш хаҡы түләнмәгән ғаилә предприятиелары, 3,9 % — хөкүмәт ҡарамағында булмаған, гуманитар һәм башҡа ойошмалар[10]. Иң ҙур проблема — (Европаның башҡа сағыштырмаса ярлы илдәрендәге (Украина, Белоруссия һ. б.) кеүек, йылдан-йыл эшкә һәләтле эшсе көстәргә ҡытлыҡ көсәйә, һәм пенсионерҙар һаны арта, сөнки тыуым түбән һәм халыҡтың донъяның башҡа бай илдәренә күпләп китә. Европаның һәм Азияның күп кенә үҫештәге илдәрендә: Косово, Молдавия, Белоруссия, Украина, Ҡытай, Таиланд һәм башҡаларҙа демографик көрсөк менән бәйле хәл айырыуса ҡатмарлы.
Был илдәрҙә үҫешкән илдәргә хас ғәҙәти демографик көрсөк, йыш ҡына рәсми булмаған, күләгәле иҡтисад, тыуымдың түбәнәйеүе, эшһеҙлектең, әүҙем эшкә һәләтле пенсионерҙарҙың тағы ла артыуы, йәштәрҙең иҡтисади яҡтан да көсәйә донъяның бай илдәренә әүҙем эмиграцияһы менән бергә иң эшкә һәләтле халыҡтың иҡтисади үҫеше әкренәйә, һөҙөмтәлә илдә эш хаҡы һәм йәшәү кимәле әкренәйә, был үҙ сиратында үҫешкән илдәрҙәге йәшәү кимәленең үҫешкән илдәрҙәге йәшәү кимәленә яҡынайыуын тотҡарлай[11][12][13][14][15][16][17][18][19][20][21][22][23][24][25][26][27][28][29][30][31]. Европаның һәм Азияның бай үҫешкән илдәре йыш ҡына демографик көрсөк мәсьәләһен сит ил эшсе көсөн импортлауға квоталарҙы арттырыу юлы менән хәл итә. Мәҫәлән, Косово иҡтисады был проблема менән осрашырға мөмкин, Косово халҡы байыуға ҡарағанда тиҙерәк ҡартайыуы ихтимал. Был Косовола йәшәү кимәленең әкренәйеүенә һәм уның Азия һәм Европаның башҡа үҫешкән һәм хәлле иҡтисадтары: Япония, Корея Республикаһы, Ҡытай Республикаһы, Швейцария, Германия, Франция, Норвегия, Словения һәм башҡалар менән эш хаҡы буйынса яҡынайыуға килтереүе ихтимал. Иң насар осраҡта Был Японияла ике тиҫтә йыл күҙәтелгән иҡтисади тотороҡһоҙлоҡҡа килтереүе ихтимал. Әммә Япония иҡтисади яҡтан үҫешкән, бай, юғары эш хаҡы менән ил, ә Косово тик үҫешкән ил генә.
Компаниялар исемлеге
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Банкылар һәм страховкалау компаниялары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]2014 йыл башына автономия территорияһында 9 коммерция банкы һәм 13 страховкалау компанияһы эшләй[32].
- Raifeisen
- Procredit
Телекоммуникациялар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- IPKO
- PTK
- Kujtesa
Сәнәғәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Kosova Steel
Халыҡтың килеме
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]2018 йылда Косовола уртаса эш хаҡы күләме айына 558 € (брутто) һәм (нетто) 498 € тәшкил итә. 2022 йылдың 14 апреленән Косовола хеҙмәт хаҡтарының минималь күләме айына 264 € (бруто) һәм €250 (нетто)[33][34][35][36]. Косовола айына €250 (саф) эш хаҡына килем һалымы һалынмай[37][38][39][40].
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ 1,0 1,1 Kosovo World Bank
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 KOSOVO (ингл.). The World Factbook. CIA. Дата обращения: 18 март 2023.
- ↑ 3,0 3,1 Арляпова, 2014, с. 108
- ↑ Overview
- ↑ Kosovo 2013 йыл 9 декабрь архивланған.
- ↑ Архивированная копия. Дата обращения: 10 октябрь 2007. Архивировано 10 октябрь 2007 года. 2007 йыл 10 октябрь архивланған.
- ↑ BBC NEWS | Business | Brussels offers first Kosovo loan
- ↑ Арляпова, 2014, с. 109
- ↑ Арляпова, 2014, с. 107
- ↑ 10,0 10,1 Арляпова, 2014
- ↑ The Demographic Decay of the Modern Europe — CIRSD
- ↑ The European countries that desperately need migrants to avoid demographic decline—and those that don’t
- ↑ https://cor.europa.eu/en/engage/studies/Documents/The%20impact%20of%20demographic%20change%20on%20European%20regions/Impact_demographic_change_european_regions.pdf 2019 йыл 15 июнь архивланған.
- ↑ Eastern Europe’s Lethargic Economies | PIIE
- ↑ Immigration Is Good for Economic Growth. If Europe Gets It Right, Refugees Can Be Too. | HuffPost
- ↑ https://www.imf.org/external/pubs/ft/sdn/2016/sdn1607.pdf
- ↑ The Cost of Low Fertility in Europe | NBER
- ↑ [1] 2019 йыл 13 апрель архивланған.
- ↑ Re-Emerging Diversity: Rapid Fertility Changes in Central and Eastern Europe After the Collapse of the Communist Regimes — Persée
- ↑ http://www.demoscope.ru/weekly/knigi/epc/EPC2003.pdf
- ↑ [2] 2017 йыл 22 февраль архивланған.
- ↑ https://arxiv.org/pdf/1610.08956
- ↑ Архивированная копия. Дата обращения: 31 май 2019. Архивировано из оригинала 22 сентябрь 2015 года.
- ↑ The Competitive Edge in Central and Eastern Europe — Emerging Europe | Intelligence, Community, News
- ↑ European Regional Populations: Current Trends, Future Pathways, and Policy Options
- ↑ Thailand Economic Monitor — June 2016: Aging Society and Economy
- ↑ NAST Philippines
- ↑ Economic policy and population change in Thailand — ScienceDirect
- ↑ https://scholarspace.manoa.hawaii.edu/bitstream/10125/22535/EconomicImpactOfDemographicChangeInThailand1993%5Bpdfa%5D.PDF 2020 йыл 14 июнь архивланған.
- ↑ Thailand’s Demography Challenge | The Asia Foundation
- ↑ https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1160181.pdf
- ↑ Арляпова, 2014, с. 111
- ↑ Paga minimale dhe paga mesatare në Kosovë — TV SHENJA 2022 йыл 28 сентябрь архивланған.
- ↑ Në Kosovë, paga minimale bëhet 250 euro neto — Revista Monitor
- ↑ Rritet paga minimale në Kosovë pas 11 viteve
- ↑ Minimum wage — Kosovo — WageIndicator.org
- ↑ Paga minimale dhe paga mesatare në Kosovë — TV SHENJA 2022 йыл 28 сентябрь архивланған.
- ↑ Në Kosovë, paga minimale bëhet 250 euro neto — Revista Monitor
- ↑ Rritet paga minimale në Kosovë pas 11 viteve
- ↑ Minimum wage — Kosovo — WageIndicator.org
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Арляпова Е.С. Косово - экономическая витрина постконфликтного урегулирования? // Обозреватель - Observer : Научно-аналитический журнал. — 2014. — № 12 (299).